Qlobal iqlim dəyişikliyi Moskvanı çox sıxdı?| Krıma gedən quru yol bəhanədir

Bu gediş üç səbəbə görə geosiyasi əhəmiyyət kəsb edir. Birincisi, Rusiyanın illər əvvəl tikdiyi Kerç boğazı körpüsü ilə yarımadaya tədarük marşrutunu əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirəcək Krıma quru körpüsü yaradılır. İkincisi, bu, o deməkdir ki, Moskva Krımın adekvat su təchizatını daha yaxşı təmin edə bilər, çünki o, Rusiya işğalından əvvəl Krımı təmin edən Ukrayna su anbarlarının və kanallarının bir hissəsini indi ələ keçirib. Üçüncüsü, bu o deməkdir ki, Azov dənizi, ən azı, hələlik tamamilə Rusiyanın nəzarətində olan ərazilərlə əhatə olunub. Həmin su hövzəsi bütövlükdə Rusiyanın daxilində olacağı üçün Moskva ərazinin beynəlxalq hüquqa tabe olmadığını iddia edə bilər. Və bu, öz növbəsində, Rusiya donanmasının Xəzər donanmasının aktivlərinin böyük hissəsini Volqa-Don kanalı ilə irəli-geri köçürməkdənsə, Qara dənizdə və ya daha uzaqlarda istifadə etmək üçün Azov dənizinə köçürə biləcəyi deməkdir.

Son günlərdə həm Krım, həm də Moskva rəsmiləri bəyan ediblər ki, Rusiya qüvvələri Azov dənizi sahilləri boyunca Rusiyaya məxsus və işğal olunmuş Krım arasında indi açıq şəkildə “dəhliz” adlandırdıqları əraziyə nəzarəti ələ keçiriblər. Sözsüz ki, onların bu sektorda həm Moskvanın dəstəklədiyi Donbas separatçıları, həm də Rusiya ordusundan cəlb edilmiş böyük qüvvələri var. Lakin oradakı etnik ukraynalı polis zabiti (ruslar üçün işləyir) jurnalistə etiraf edib ki, vəziyyət qeyri-sabit olaraq qalır: onun adamları tək-tək deyil, yalnız iki və ya daha çox qrup halında hərəkət edə bilərlər. Orada Ukrayna partizan hərəkatı fəaliyyətə başlayıb. Ərazidə vəziyyət sakitləşənə qədər Rusiyanın nəzarəti mübahisəli olaraq qalacaq və nə Moskva, nə Krımdakı rus hakimiyyət orqanları, nə də Rusiya donanması baş verən dəyişikliklərdən tam yararlana bilməyəcəklər.

Putin 2014-cü ildə Krımın ilhaqını həyata keçirəndə çoxları yarımadanın Rusiya Federasiyası ilə birbaşa quru əlaqəsinin olmadığını deyirdi. Bəziləri onun yarımadaya tam nəzarəti təmin etmək üçün Azov dənizi boyunca torpaqları zəbt etmək üçün yeni hücuma keçmək məcburiyyətində qalacağını fərz edirdilər. Bu cür narahatlıqları Krımın o vaxtdan bəri yaşadığı xroniki quraqlıqlar daha da gücləndirdi, su çatışmazlığı təkcə iqlim dəyişikliyini deyil, həm də şimaldan Kiyevin insanlar, kənd təsərrüfatı və sənaye üçün vacib olan su təchizatını kəsməsi faktını əks etdirir. Lakin Rusiya Krımdan şimalda Şimali Krım kanalını qidalandıran böyük su anbarını yaradan Kaxovka su elektrik bəndini ələ keçirdikdən sonra vəziyyət xeyli yüngülləşdi. Məlumata görə, Ukraynanın Rusiya tərəfindən işğal olunmuş yarımadaya su təchizatını əngəlləmək üçün əsgərlər tərəfindən inşa edilmiş bəndi partlatdıqdan sonra, fevralın 26-dan başlayaraq su Dnepr çayından yenidən Krıma axmağa başlayıb. Göründüyü kimi, Ukrayna qüvvələri martın 16-da Kaxovka bəndinə nəzarəti geri qaytarmağa çalışıb.

Rusiyanın Krıma quru körpüsünün yaradılmasında uğuru həm də Azov dənizinin Rusiya və ya Rusiyanın işğalı altında olan ərazilərlə əhatə olunması deməkdir ki, bu da rəsmi Moskvaya bu su hövzəsi və hər hansı gəmiçiliklə bağlı mübahisə etməyə imkan verir. Çünki o, artıq beynəlxalq dəniz hüququna tabe deyil, tamamilə Rusiya hakimiyyətinin nəzarəti altındadır. Son səkkiz il ərzində Moskva bu istiqamətdə bir çox iddialar irəli sürüb, amma Moskvanın Rusiya ilə Krım arasında sahilboyu quru dəhlizinə de-fakto nəzarət etməsindən sonra beynəlxalq ictimaiyyət qeyri-qanuni hesab etsə belə, onun iddialarına daha çox əhəmiyyət verəcək.

Əgər Moskva öz işğalını ya de-fakto, ya da ən pisi, de-yure edə bilsə, o, Krım üzərində davamlı nəzarətini daha yaxşı təmin edəcək, eləcə də bütün xarici gəmilərə – hərbi və mülki gəmilərə öz iradəsini bu su hövəsi üzərində tətbiq edəcək vəziyyətdə olacaq. Beləliklə, Ukrayna Rusiyaya təkcə sahil dəhlizini yox, həm də Ukraynanın cənub-şərqinin böyük bir hissəsinə əsas təchizat marşrutunu itirəcək və Moskvanın müharibəni dayandırmaq üçün hər hansı razılaşmadan asılı olmayaraq istifadə edə biləcəyi iqtisadi və təhlükəsizlik şəraiti yaradacaq. Beləliklə, Azov dənizinin sahil xəttini nəzərdən qaçırmaq olmaz. Çox güman ki, bu, Moskvanın indiki planları və gələcəkdə Rusiyanın qərbə və cənuba mümkün təcavüzü üçün kritik əhəmiyyətə malikdir.

Amma bu dəhlizin əlavə bir strateji elementi də var ki, onu Ukrayna və ya Ukraynanın müstəqilliyini və regional təhlükəsizliyini dəstəkləyənlər nəzərdən qaçırmamalıdır. Əgər Moskva Krım-Rusiya sahilboyu quru körpüsü üzərində nəzarətini saxlaya bilsə, o, hərbi gəmilərə bütün Azov dənizinə məhdudiyyətsiz nəzarət edəcək. Rusiya, şübhəsiz ki, Qərb gəmilərinin daxil olmasına mane olmağa davam edəcək, lakin indi Qara dənizdə Türkiyə və digər NATO müttəfiqlərinə qarşı istifadə etmək üçün daha çox öz gəmilərini yerləşdirəcək. İndiyə qədər Rusiyanın bunu etmək imkanları məhdud idi.